اخبار

کلان روندهای آینده جهان و اهم کلان روندهای بخشی

کلان روندهای آینده جهان و اهم کلان روندهای بخشی

جهان امروز، برخلاف اعصار پیشین، دارای مشخصه های کاملا متفاوتی است. از جمله این مشخصه ها، می توان به پیچیدگی، عدم قطعیت، سازگاری پایین، نرخ تغییرات شدید، دوره دگرگونی کوتاه مدت و نهایتا حضور شگفتی سازها اشاره کرد. این مشخصات، مشکل بزرگی را پیش پای انسان کنونی قرار داده است که چنانچه راهکاری برای این مشکل نیابد، در کلاف سر درگم زندگی پر شتاب قرن بیست و یکم، مدفون خواهد شد. در مواجهه با این جهان، یک سوال اصلی وجود دارد که ما مدام از خود و دیگران می پرسیم: به کجا (چه حوزه ای، چه فناوری، چه مسئله ای و...) باید بیشتر توجه کرد و تمرکز داشت؟

پاسخ این سوال، در واقع همان اولویت گذاری است. اولویت گذاری بیش و پیش از هر نهاد یا فرد دیگری در جامعه، برای دولت و مجموعه علم و فناوری آن کشور معنا می یابد. برای این منظور، عموما دولت ها، به مطالعه کلان روندهای اکنون و آینده جهان می پردازند. هدف کلی دولت ها، موسسات، سازمان ها از مطالعه کلان روندها، تشخیص بهتر الگوهای تغییرات، همکاری های گروهی بیشتر،  تمرکز زدایی های بیشتر،  همگاه زمانی بودن بیشتر با تغییرات و تصویر بزرگ و درست داشتن از تغییرات، است.

ممکن است با خواندن سطور بالا، این سوال برای مخاطب پیش بیاید که کلان روندها چیستند؟ در واقع این پرسش نه به معنای عدم اطلاع آنان از تعریف این اصطلاح، بلکه به منظور تمایل مخاطب برای یک دست کردن اطلاعات خود با نگارنده متن است. از این رو، کلان روندها در این یادداشت به شکل زیر تعریف می شوند:

-         رویدادهای متعددی که در یک توالی خاص (و حتی به موازات هم) و در یک بازه زمانی و بافتار خاص رخ می دهند، تشکیل یک روند را می دهند.

-         به طور معمول، ترکیب چندین روند، باعث به وجود آمدن کلان روند می شود.

-         کلان روندها، به عنوان فرایندهای دگرگونی بلندمدت با دامنه وسیع تر و تاثیرات ریشه ای تر مطرح هستند.

-         کلان روندها، عوامل پر قدرتی هستند که به آینده شکل می دهند.

کلان روندها با روندها نیز در حوزه افق زمانی، وسعت و شدت تاثیرات تفاوت هایی دارند. کلان روندها را می توان در افق چند دهه تعریف کرد. این نوع تحولات گسترده را می توان به عنوان آینده یا آینده هایی با احتمال بالا در افق 15 سال نیز تعریف کرد. تاثیرات کلان روندها را می توان برای مناطق مختلف و ابعاد مختلف سیستم ها و زیرسیستم های اجتماعی در نظر گرفت. به عبارت دیگر، یک کلان روند می تواند در ابعاد سیاسی، اجتماعی و یا اقتصادی تاثیرات و دگرگونی های عمیقی در بر داشته باشد. همچنین، کلان روندها می توانند برگستره وسیعی از بازیگران، مانند دولت ها، افراد جامعه، شرکت ها و سازمان ها، تاثیرات شدیدی داشته باشند.

کلان روندها در حوزه های مختلف علم و فناوری نیز متفاوتند. برای مثال، در حوزه سیاست، جابجایی قدرت در سطح جهان؛ جابجایی در ساختارهای سیاسی؛ ظهور جهان چند مرکزی؛ چندپارگی و افول دولت-ملت ها؛ افزایش نقش بازیگران غیر دولتی و افراد پرقدرت در داخل و امور بین الملل از جمله کلان روندهای حوزه سیاسی محسوب می شوند. در حوزه انسان نیز، شهرنشینی سریع: کلان شهرها، کلان منطقه ها، کلان کریدورها و شهرهای هوشمند؛ تغییرات جمعیت شناختی و اجتماعی؛ توانمند سازی انسان: سفر اکتشافی به مغز ؛ هویت های چند پاره و قطبی شدن های ایدئولوژیک، کلان روند محسوب می شوند.

کلان روندهای حوزه فناوری نیز، همگرایی دنیای دیجیتال و طبیعت: انقلاب واقعیت های مجازی و واقعیت افزوده؛ خودکاری و ظهور بردگان رباتی؛ اینترنت اشیا؛ کارخانجات رومیزی و نوآوری برای رسیدن به صفر هستند. در حالیکه، کلان روندهای حوزه اقتصاد و منابع شامل یکپارچه شدن تجارت و سرمایه جهانی توسط مدیریت های اقتصادی چندپاره؛ رسیدن به بیشترین ها با کمترین ها؛ اقتصاد شراکتی: مدل کسب و کار جدید؛ نقطه اوج اسکناس های فیزیکی؛ داده ها: سرمایه جهان جدید؛ دیجیتالی شدن اقتصاد و ظهور بیت کوین؛ اوج گیری سیاست های تسهیل کمّی و سفته بازی و بحران بدهی دولت ها و واگرایی در مسیرهای پیش روی آن ها، است. حوزه محیط زیست نیز دارای کلان روندهایی چون قانون گذاری برای محیط زیست: چرخه های همگرایی و چندپارگی و افزایش فاجعه های زیست محیطی در جهان، است.

موضوع بعدی این یاداشت کلان روندهای بخشی هستند که منحصرا در هر بخش اعم از حمل و نقل، دفاع و امنیت، فرهنگ و تمدن، فناوری ارتباطات و اطلاعات و انرژی، تعریف می شوند. در مورد هر یک از این کلان روندهای بخشی، مطالعات بسیاری صورت گرفته است که در کتابچه های منتشر شده از سوی دبیرخانه شورای عالی عتف قابل دسترسی هستند.

سوال بعدی که این یادداشت در پی پاسخ به آن است، از نیروهای پیشرانی که در تسهیل و ایجاد دگرگونی های جهانی و کلان روندهای جاری دخیل هستند، می پرسد. از جمله این نیروها، اتصال مفرط به مفهوم ارتباط هر شیئی که قابلیت اتصال به اینترنت را داشته باشد؛ همگرایی؛ مجازی سازی؛ دیجیتالی شدن؛ اتوماسیون؛ شخصی سازی؛ چندپارگی و ظهور اَبَرپلتفرم به معنای ظهور شرکت هایی که قبلا مجزا از یکدیگر بودند، است.

حال با این پرسش روبرو هستیم که به راستی مطالعه کلان روندها در اولویت گذاری چه تاثیری دارد؟ در واقع، پاسخ این است که در اولویت گذاری علم و فناوری، یکی از اصلی ترین گام ها، تجزیه و تحلیل وضعیت فعلی و آینده فناوری ها است. در این مسیر می توان از کلان روندها و بخصوص نیروهای پیشران دخیل در تسهیل و شکل دهی به آن ها، نهایت استفاده را برد و این سوال ها را پرسید:

  • آیا فناوری مورد نظر در حال همگرایی با فناوری های دیگر است؟ در چه حوزه هایی باعث چندپارگی می شود؟

  • آیا فناوری مورد نظر در نهایت به سمت مجازی شدن و یا دیجیتالی شدن کشیده خواهد شد؟ آیا با فناوری های دیگر همگرا خواهد شد و یا خود احتیاج به ابرپلتفورم جدید خواهد داشت؟

  • آیا فناوری مورد نظر در نهایت در سطح شخصی سازی شده، وارد بازار خواهد شد؟ وبا فرایند اتوماسیون ممزوج خواهد شد؟ ویا در سطح کلان مورد استفاده قرار خواهد گرفت؟

آینده نه میراثی از گذشتگان است . نه بذل و بخشش افراد زمان حال، آینده چیزی است که باید تصور شده و ساخته شود. بنابراین، اگر خودمان آینده مان را نسازیم، دیگران حتما آینده ما را هم خواهند ساخت.

 

عزیز علیزاده؛ دبیر علمی ستاد آینده نگاری و اولویت گذاری دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری

۱۸ اسفند ۱۳۹۴ ۱۲:۱۶
روابط عمومی دبیرخانه شورای عالی عتف |
تعداد بازدید : ۱۲,۸۱۱