دکتر مسعود برومند دبیرکل شورای عالی عتف با اشاره به اهمیت توسعه زیست بوم نوآوری گفت: اجزای این زیست بوم را شناسایی و برنامه عملیاتی دانشگاه ها برای رسیدن به آن را طراحی کرده‌ایم.
به گزارش روابط عمومی دبیرخانه شورای عالی عتف به نقل از ایرنا، دکتر مسعود برومند، دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری، در مصاحبه‌ای اختصاصی و تفصیلی با ایرنا از دغدغه‌های خود برای توسعه زیست بوم نواوری، حل چالش‌های ملی و همراهی دانشگاه‌ها با معضلات استانی سخن گفت و مسیر رسیدن به دانشگاه‌های نسل سوم را با توجه به اهمیت و توسعه پژوهش تشریح کرد؛
ایرنا: مجموعه دولت بر ایفای نقش دانشگاه‌ها در رفع چالش‌های عمده کشور تاکید دارد؛ ولی به نظر می‌رسد پژوهشگرانی که روی چالش‌های عمده کار می‌کنند با استقبال سازمان‌ها و وزارت خانه‌های مسئول برای تجاری سازی نواوری ها روبرو نیستند، ضمن اینکه کار کردن دانشگاه‌ها روی این حوزه‌ها باعث می‌شود از حرکت در مرزهای دانش باز بمانند.
دکتر برومند: در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دو مأموریت کلان داریم؛ مأموریت اول پشتیبانی از زیست بوم نوآوری است که در این زیست بوم تحقیقات پایه نقش اساسی ایفا می‌کند. معتقد نیستم هر از چند گاه یک کار را درست بدانیم و بعد نادرست؛ مثلاً ۲۵ سال قبل به پژوهش اهمیت نمی‌دادیم، بعد آن را مهم دانستیم و تعداد مقالات افزایش یافت ولی امروز بگوییم پژوهش لازم نیست. ریشه تجاری سازی در توسعه علم است، هر کدام از این فعالیت‌ها جایگاه خود را دارند و باید انجام شوند.
ایرنا: البته جایی هم متناقض می‌شوند...
برومند: مثلاً کجا؟
ایرنا: در مواردی اگر دانشگاه‌ها روی پژوهش‌های کاربردی کار کنند از پژوهش‌های بنیادی جا می‌مانند و رتبه علمی دانشگاه‌ها پایین می‌آید؛ زیرا تعداد مقالات علمی- پژوهشی کم می‌شود و این مقالات معمولاً از پژوهش‌های بنیادی ناشی می‌شود.
دکتر برومند: می‌توان پژوهش کاربردی داشت و از آن محصولات جانبی هم تولید کرد؛ معمولاً مقالات علمی که از کارهای کاربردی سطح بالا خارج می‌شود، استنادات زیاد دریافت می‌کنند و از نظر کیفیت خوب هستند. این امر به سیاست‌ها برمی گردد. اگر سیاست در توسعه فناوری و تجاری سازی است، مکانیسم‌ها و آیین نامه‌های ارتقای اعضای هیأت علمی باید آن را پشتیبانی کند. اگر اینطور نباشد و فقط از فعالیت‌های علمی پشتیبانی می‌کند، توسعه فناوری شکل نمی‌گیرد یا اگر برعکس آن عمل کند. آئین نامه‌ها باید از هر دو مورد پشتیبانی کنند که ما در این حوزه در وزارت علوم نقص داریم و این نواقص باید رفع شود.
اما باید توجه داشت یک مأموریت کلان دانشگاه‌ها توسعه مرزهای دانش، فناوری و رساندن آن به تجاری سازی و ایجاد اشتغال و کارافرینی است و مأموریت دوم اینکه همه فناوری‌ها باید در راستای رفاه اجتماعی به کار گرفته شود. اما چه تفاوتی بین مأموریت دوم یعنی حل چالش‌های ملی کشور با مأموریت اول یعنی توسعه زیست بوم نوآوری وجود دارد؟
مأموریت دوم پیچیدگی خاصی دارد؛ اولاً چالش‌های ملی معمولاً چالش‌هایی است که در حوزه‌های متفاوت دستگاهی قرار می‌گیرد و فناوری‌ها و دانش مورد نیاز آن از رشته‌های مختلف علمی است و کنار هم آوردن اینها ساده نیست؛ مانند مشکل ریزگرد یا آلودگی هوا. رفع این چالش‌ها وظیفه تعداد قابل توجهی از دستگاه‌ها است و هر چه تعداد دستگاه بیشتر می‌شود دشوارتر می‌شود؛ زیرا به سطح بیشتری از همکاری گروهی نیاز دارد، سازوکار آن با سطح قبلی فرق می‌کند و تابع سیستم‌های مدیریت پروژه‌های بزرگ است.
ایرنا: پس در این صورت باید به محققان دانشگاهی بگوییم روی این چالش‌ها کار نکنند زیرا با دستگاه‌های مختلفی سروکار خواهند داشت و نتیجه گرفتن دشوار می‌شود...
دکتر برومند: نه اصلاً اینطور نیست، وقتی حل چالش ملی مثل بحران آب را پیشرو دارید باید پروژه‌ای تعریف شود که از دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف و دانشگاه‌ها و وزارت علوم در آن حضور دارند و هر روز برای آن برنامه ریزی می‌کنند و فناوری‌هایی توسعه یابد که برای رفع آن چالش ملی نیاز است. اگرچه چالش ملی تهدید است، اما فرصت و بازار برای فناوری‌های مورد نیاز ایجاد می‌کند. در مأموریت اول فناوری تولید می‌شود که باید منتظر مشتری آن بود ولی در مأموریت دوم مشتری وجود دارد و باعث می‌شود زیست بوم نواوری به کار گرفته شود و به آن کسب فناوری / technology push و مأموریت اول فشار فناوری/ technology pull است.
ایرنا: بنابراین، وزارت علوم باید برای این چالش‌های ملی
سازوکاری با حضور محققان و پژوهشگران تشکیل دهد تا واقعاً به این مسائل
بپردازد.
دکتر برومند: این وظیفه در شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) است، جایی
که همه دستگاه‌ها حضور دارند و بحث حل چالش‌های ملی را باید در
کمیسیون‌های تخصصی آن به سرانجام برسانیم و پروژه‌هایی که جنبه چالش ملی
ندارد در بخش‌هایی که در زیست بوم نواوری تعریف می‌شود، پیگیری کنیم.
بخش دیگری از چالش‌ها هم چالش‌های منطقه‌ای است که در
استان‌ها شکل می‌گیرد. اینجا دانشگاه‌های معین باید خود را برای وارد شدن
به این حوزه‌ها آماده کنند یعنی باید در کارگروه‌هایی که چالش‌های استانی مطرح می‌شود حضور پیدا کنند و مجموعه‌هایی مانند پارک‌های علم و فناوری، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به خوبی می‌توانند روی مشکلات استانی کار کنند.
ایرنا: این مأموریت جدید دانشگاه‌ها خواهد بود؟
دکتر برومند: از زمان آغاز به کار تاکنون همه اجزای زیست بوم نواوری را شناسایی کرده‌ایم و به برنامه عملیاتی رسیده‌ایم و الان باید این برنامه را با دانشگاه‌ها مطرح کنیم. اولین مساله اشتغال و یکی از سیاست‌های مورد نظر این است که دانشگاه‌ها در جلسات و کارگروه‌های مهم استان‌ها شرکت کنند، باید در این جلسات مشکلات را شناسایی کرده و گروه برای حل مشکل تشکیل دهند؛ در صورتی که متخصصان لازم را در دانشگاه ندارند باید متخصصان را جذب کنند. برای موفقیت باید بجنگند و گروه سازی کنند.
دنیای امروز پژوهش، پژوهش‌هایی که می‌توانند مشکلات و چالش‌ها را حل کنند، از نوع تیمی است؛ نیازمند توسعه تفکر پژوهش‌های گروهی هستیم اگر به طور سنتی اینطور شکل گرفته
که محققان و اساتید دانشگاه برای رضایت فردی و شخصی کار می‌کنند باید
تبدیل به این تفکر شود که با هم کار و کیفیت را در اجرای فرایندهای پژوهشی و
فرایند توسعه فناوری بر اساس استانداردهای بین المللی رعایت کنند. نیاز به گروه‌های پژوهشی داریم و بنابراین عناصر اول برنامه وزارتخانه تاکید بر گروه سازی است که اگر عضو هیأت علمی بازنشسته شد یا برای فرصت مطالعاتی کشور را ترک کرد، تخصصی که ایجاد شده درون گروه ماندگار باشد و ادامه یابد.
ایرنا: در زمینه علم و فناوری دو نهاد مشخص وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وجود دارند، بعضی فعالیت‌های دو نهاد مانند طرح‌های کلان ملی و شبکه آزمایشگاه‌ها موازی کاری است، نظر شما چیست؟
دکتر برومند: اگر بخواهم صریح بگویم، بله این وجود دارد. اما بعضی موارد را به صورت فرصت هم می بی نم، به هرحال در گذشته چالش‌هایی وجود داشته و تصمیم گرفته شده از چند وجه به آن پرداخته شود. اما اکنون در فضای همکاری هستیم و با معاونت علمی ارتباط زیادی داریم، فکر می‌کنم به تدریج تقسیم وظایف شکل می‌گیرد و به دلیل ماهیت و جایگاه سازمانی معاونت علمی باید بعضی فعالیت‌ها را به آنها واگذار کنیم زیرا بهتر می‌توانند عمل کنند. برای نمونه در بخش‌های ایجاد انگیزه یا ظرفیت و کشش نقص داریم و آنها می‌توانند فعالیت کنند، در عوض هر چه بتوانیم به زیست بوم نواوری کمک کنیم مفید است. بنابراین در حوزه‌های سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا هم پوشانی داریم و ممکن است بخشی از منابع ما حتی تلف شود ولی فضای فعلی فضای همکاری و هماهنگی است و در این فضا تا چند سال دیگر در موقعیت بهتری خواهیم بود. هر فرایندی باید از یک جا هدایت شود، ولی در مجموع در معاونت علمی هم زحمت زیادی برای توسعه زیست بوم نواوری می کشند.
ایرنا: در مورد قانون مقابله و پیشگیری از تقلب در تهیه اثار علمی، یک ماده نمی‌تواند مانع از همه بدرفتاری‌ها یا تخلف‌های علمی شود یا آنها را تحت تعقیب قرار دهد. آیا قصد تدوین لایحه جدید دارید؟ ضمن اینکه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات هم در این زمینه در کشور کامل نیست.
برومند: نیازی به قانون جدیدی نیست، این قانون دو بند دارد یک بند در مورد پیشگیری و روش‌های آن و بند دیگر در مورد برخورد با تخلفات. برای اجرایی شدن بند پیشگیری که بسیار مهم است به آیین نامه اجرایی نیاز است و باید دقیق تهیه شود. یک پیش نویس اولیه تهیه شد که کافی نبود. پیش نویس دوم را تهیه کرده‌ایم که با همکاری دانشگاه‌ها شکل گرفته و جلساتی با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داریم تا آیین نامه با دقت نوشته شود، اختیارات بندهای این قانون به ما اجازه می‌دهد به خوبی مانع از تخلفات شویم.
تخلفات طیف دارند و در بحث تخلفات باید از ظرفیت‌های ایجاد شده با هر کدام از طیف‌ها به درستی برخورد کنیم، باید بخشی از سلامت کار را در فرایند ببینیم؛ نحوه اجرا طوری باشد که اشتباه رخ ندهد. برای نمونه سیستم‌های فناوری اطلاعات طوری باشد که از فعالیت‌های علمی اطلاع داشته باشیم، رعایت اصول مالکیت فکری دیده شود یا در مورد جمع آوری پایان نامه‌ها در یک مجموعه مانند ایرانداک باید نظر همه دانشگاه‌ها را جلب کنیم؛ زیرا حق مالکیتی نسبت به بروندادهای علمی خود دارند. در مورد این موضوع در جلساتی صحبت کردیم و در جلساتی دیگر با معاونان پژوهشی دانشگاه با مسئولان ایرانداک جلسه‌ای داشتیم، اگر دل نگرانی دانشگاه‌ها را رفع کنیم این امر محقق می‌شود.
ایرنا: بودجه پژوهش با وجود تأکیدهای بسیار همچنان روی نیم درصد تولید ناخالص داخلی است، برای سال ۹۸ چه تصمیمی دارید؟
برومند: اگر برای دولت امکان داشت میزان بودجه پژوهش را بالاتر در نظر بگیرد این کار را می‌کرد؛ ولی فکر
می‌کنم برای جاهایی باید درخواست افزایش بودجه را برای سال آینده بخواهیم و
نشان دهیم فرایندهای اجرایی به دقت و خوبی انجام و بودجه پژوهشی در راستای
درست هزینه می‌شود. تلاش ما در سال ۹۷ برای بالا بردن این باور در همه مسئولان است که به پژوهش اعتماد کنند؛ زیرا برای حل چالش‌های ملی و ایجاد رفاه عمومی در کشور راهی غیر از توسعه فناوری نیست. اما هم ما باید این باور را ایجاد کنیم و هم این زمینه برای دولت ایجاد شود که این شرایط را فراهم کند بعضی دانشگاه‌ها شرایط خوب بودجه‌ای ندارند و شرایط سختی را طی می‌کنند. با برنامه ریزی بهتر این باور هست که برای سال ۹۸ بودجه را بیشتر از گذشته بالا ببریم؛ ولی موفقیت در گرو این است که نشان دهیم پژوهش نقش مؤثری در رفع مشکلات کشور ایفا می‌کند.