گزارش ایرناپلاس از توسعه زیرساخت آموزش الکترونیک دانشگاه‌ها؛
دستاوردی بزرگ در آموزش عالی؛ ره چند ساله در ۲ ماه طی شد
بیماری کرونا با همه مشکلاتی که ایجاد کرد برخی جنبه‌های مثبت هم با خود به همراه داشت. نمونه آن توسعه زیرساخت‌های آموزش الکترونیک در دانشگاه‌ها در ۲ ماه است.
به گزارش روابط عمومی دبیرخانه شورای عالی عتف به نقل از ایرناپلاس، نخستین گام در راستای آموزش مجازی فرهنگ‌سازی برای ایجاد اعتماد و باور در مردم نسبت به کیفیت بالای آموزش است. در بسیاری از کشورهای جهان سال‌هاست آموزش مجازی شکل گرفته و اجرا شده اما توسعه واقعی این آموزش در ایران به زمانی برمی‌گردد که اینترنت جهانی شد.
در ایران دانشگاه‌های صنعتی شریف، امیرکبیر، علم و صنعت ایران، فردوسی مشهد و علامه طباطبایی در این راه پیشگام هستند. مهم‌ترین موانع تحقق این نوع آموزش فراهم نبودن زیرساخت‌های مخابراتی، نیروی انسانی متخصص در تدوین برنامه آموزشی، عدم تدوین استراتژی مشخص، کیفیت محتوای آموزش و عدم گسترش فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات یا آی‌تی است.
تخصیص بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها برای تقویت زیرساخت‌های آموزش الکترونیک
اسفندماه ۹۸ همزمان با همه‌گیری و شیوع ویروس کرونا در کشور، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در بخشنامه‌ای به رئیسان دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی بر ضرورت بهره‌گیری از انواع روش‌های برخط و برون خط، همچنین ظرفیت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مجاز برای تداوم فعالیت‌های آموزشی تأکید کرد.
در این بخشنامه وزارت علوم آمده است: «با توجه به شیوع ویروس کرونا در برخی مناطق کشور و لزوم تصمیم‌گیری شایسته درباره فعالیت‌های آموزشی به گونه‌ای که ضمن انجام اقدامات پیشگیرانه، شاهد کمترین آسیب، وقفه و کاستی در سطح دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور باشیم، به آگاهی می‌رساند فعالیت عادی دانشگاه‌ها در مسیر فعالیت‌های پژوهشی دانشجویان، انجام پروژه‌های تحصیلات تکمیلی و دفاعیه‌ها تا پایان سال‌جاری می‌تواند به روال معمول ادامه یابد؛ اما در زمینه برگزاری کلاس‌های درس به شیوه غیرحضوری، دانشگاه‌ها و موسسات می‌توانند با توجه به شرایط و امکانات دانشگاه، فعالیت‌های آموزشی خود را مدیریت کرده و به انجام رسانند.»
در فروردین ماه امسال نیز وزارت علوم از تخصیص بخشی از بودجه‌های پژوهشی دانشگاه‌ها برای تقویت زیرساخت‌های آموزش الکترونیک دانشگاه‌ها خبر داده بود. همچنین معاونت آموزشی از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا در اوایل اسفندماه، با برگزاری جلسه‌های تخصصی، اهدافی را برای مقابله با ویروس کرونا در محیط‌های آموزش عالی تعیین کرد. به حداقل رساندن آسیب‌ها و نیز کنترل شیوع ویروس کرونا در جامعه، جبران کاستی‌های پدیدآمده در توقف اجباری فعالیت‌های آموزشی، بهره‌مندی دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی از مزایای آموزش الکترونیکی و توان و آمادگی مراکز آموزش عالی در صورت تداوم مشکل ایجاد شده و در برخورد با شرایط مشابه از جمله این اهداف بوده است.
وزارت علوم چه اقداماتی انجام داده است؟
از سوی دیگر با توجه به تعطیلی آموزش‌های حضوری و تشکیل کلاس‌ها در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به دستور ستاد ملی مبارزه با کرونا، بر استفاده از آموزش‌های مجازی و توسعه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری این نوع آموزش تاکید شد و دانشگاه‌ها هم باید برای مقابله با شرایطی مشابه در آینده آمادگی داشته باشند.
تشکیل کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی، نشست تصمیم‌گیری درباره فعالیت آموزشی دانشگاه‌ها با حضور معاونان آموزشی دانشگاه‌های مستقر در تهران، صدور بخشنامه به دانشگاه‌ها برای توجه به آموزش‌های غیرحضوری، اقدام برای بهره‌مندی دانشگاه‌ها از ترافیک رایگان، پیگیری برای تقویت زیرساخت‌ها در دانشگاه‌ها، گزارش‌گیری از دانشگاه‌ها، مشارکت در نشست وزیران علوم کشورهای درگیر کرونا، صدور بخشنامه برای افزایش سقف مجاز آموزش الکترونیکی در دانشگاه‌ها، ارسال نمونه‌ای از تجارب موفق دانشگاهی برای دیگر دانشگاه‌ها و ارائه نظرهای پیشنهادی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ستاد ملی مبارزه با کرونا از دیگر اقدامات این معاونت در خصوص مبارزه با شیوع کرونا بوده است.
ارائه بیش از ۹۰ درصد دروس نظری به صورت الکترونیکی در دانشگاه‌ها
از سوی دیگر براساس گزارش فروردین‌ماه معاونت آموزشی وزارت علوم، بستر ارائه بیش از ۹۰ درصد دروس نظری به صورت الکترونیکی در دانشگاه‌های کشور فراهم شده و تا ۱۵ فروردین‌ماه بیش از ۶۰ درصد اساتید کلاس‌های جبرانی خود را به صورت الکترونیکی برگزار کرده‌اند و موارد دیگری همچون افزایش پهنای باند، طراحی محیط‌های نرم‌افزاری و آموزش‌های لازم در این خصوص، تهیه فیلم‌های چندرسانه‌ای و متن‌های آموزشی نیز به انجام رسیده و به طور متوسط از سوی دانشگاه‌ها امکان استفاده از بستر آموزش الکترونیکی برای افزون بر ۹۰ درصد دانشجویان فراهم شده است. دانشگاه پیام نور نیز با داشتن ۴۳۰ هزار دانشجو تا ۱۵ فروردین‌ماه، ۱۰۰ درصد دروس خود را به صورت الکترونیکی برگزار کرده است.
نباید آموزش در کشور تعطیل شود
در ادامه این اقدامات و در ارتباط با این موضوع، دکتر علی خاکی‌صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به ایرناپلاس می‌گوید: «بعد از شیوع ویروس کرونا در کشور و به دنبال تعطیلی آموزش حضوری در دانشگاه‌ها مطابق مصوبه ستاد پیشگیری از کرونا در معاونت آموزشی وزارت علوم تحقیقات و فناوری کارگروهی تشکیل شد که راهکارهای برون رفت از بحران مطالعه شود. نتیجه کار این بود که نباید بگذاریم آموزش در کشور به هیچ عنوان تعطیل شود.
وی ادامه می‌دهد: با این رویکرد به سمت آموزش غیرحضوری در دانشگاه‌ها رفتیم. در آموزش غیرحضوری، محوریت را روی آموزش الکترونیکی قرار دادیم. براساس مطالعه‌ای که در اسفندماه سال ۹۸ و اوایل سال ۹۹ انجام دادیم، کمتر از نیم درصد کل دانشجویان زیرپوشش آموزش الکترونیکی بودند. بسیاری از دانشگاه‌ها در عمل زیرساخت لازم را برای آموزش الکترونیکی نداشتند.
براساس آمار به دست آمده، کمتر از ۱۰ دانشگاه در کشور آموزش الکترونیکی را در سیستم خود داشتند؛ آن هم فقط برای دانشجویانی که به صورت الکترونیکی پذیرش می‌شدند نه دانشجویان رسمی دانشگاه‌ها.
تشکیل کارگروه آموزش و یادگیری الکترونیکی
وی می‌افزاید: این موضوع به این معنا بود که بیشتر اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و دانشجویان با ابزار آموزش الکترونیکی ناآشنا بودند. کارشناسان و مدیران دانشگاهی نیز ناآشنا بودند. بنابراین نخستین اقدام در معاونت آموزشی وزارت علوم، تشکیل یک کارگروه آموزش و یادگیری الکترونیکی و دعوت از نخبگان این حوزه بود و آنها نیز کارگروهی تشکیل دادند و به صورت مشاور در کنار بدنه آموزش عالی قرار گرفتند. دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی که تجربه نداشتند در این حوزه به سمت آنها هدایت و از مشاوره‌های آنها بهره‌مند شدند.
معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه داد: همین‌طور در سیاستگذاری‌ها از این کارگروه استفاده شد. از جمله اقداماتی که باید انجام می‌دادیم، ایجاد انعطاف در قوانین آموزش بود چون با قوانین موجود نمی‌توانستیم مساله دانشجویان را حل کنیم. در واقع مدام این پرسش برای دانشگاه‌ها مطرح بود که کار در حال انجام، مخالف فلان بند آیین‌نامه است. چون آیین‌نامه‌های ما در وزارت علوم بر مبنای آموزش حضوری و متمرکز طراحی شده بودند و با اقداماتی که می‌خواست آموزش الکترونیکی را به حرکت دربیاورد منافات داشت.
تسهیل قوانین دست‌وپاگیر برای آموزش الکترونیکی
دکتر خاکی‌صدیق، ادامه داد: گام دوم شناسایی قوانین دست‌وپاگیر برای این سبک جدید آموزشی بود که به دانشگاه‌ها ابلاغ کردیم بتوانند قوانین جایگزین را استفاده کنند. در مرحله سوم، بحث آزادی عمل و خودمختاری را در حوزه مقررات آموزشی به دانشگاه ابلاغ کردیم. چون دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی در سطوح مختلف از دانش و تجربه، انگیزه و زیرساخت برای آموزش الکترونیکی قرار دارند، در نتیجه نمی‌توانستیم یک نسخه واحدی برای همه داشته باشیم.
وی توضیح داد: با این اقدام، دانشگاه‌ها می‌توانستند با توجه به شرایط، موقعیت جغرافیایی‌شان و زیرساخت‌ها، آموزش را تنظیم کنند. این موضوع خیلی کمک کرد و دستمان را با گذاشت و دانشگاه‌ها به فراخور شرایط و امکاناتشان در چارچوب مقررات کلی کار خودشان را تنظیم کردند.
دکتر خاکی‌صدیق تشریح می‌کند: اواخر اسفندماه ۹۸ یک گزارش‌گیری انجام دادیم و براساس آن هنوز بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی با توجه به آموزش‌ها و توصیه‌ها از سوی وزارت علوم، به سمت آموزش الکترونیکی نرفته بودند. اما در اوایل فروردین‌ماه امسال که قطعی شده بود این بیماری همچنان هست و آموزش ما نمی‌تواند تا مدت‌ها به صورت حضوری شروع شود اوضاع متفاوت شد.
از آن پس همه دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی تلاش کرده و زیرساخت‌ها آماده شد. استادها محتوای درسی تولید کردند و هر کدام با امکانات خود به این حوزه آمدند. از این جهت فروردین ماه ۹۹ یک استثنا در تاریخ آموزش عالی کشور است. بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزش عالی ما با وجود تعطیلی کل کشور به صورت الکترونیکی فعال بودند. ما گزارش‌های بسیاری در فروردین‌ماه از برگزاری کلاس‌ها به صورت الکترونیکی داریم.
بیش از ۹۲ درصد دانشجویان تحت پوشش آموزش الکترونیک
به گفته وی در اواخر فروردین تا اواسط اردیبهشت، بیش از ۹۲ درصد دانشجویان کشور تحت پوشش آموزش الکترونیک قرار گرفته بودند که یک دستاورد بزرگ ملی برای آموزش عالی کشور است. یعنی مسیری را که ممکن بود چند سال زمان ببرد تا به صورت معمول و سنتی به سمت آموزش الکترونیکی برویم در کمتر از ۲ ماه طی شد. البته تلاش بسیار زیاد دانشگاه‌ها، استادان و همراهی دانشجویان باعث این موفقیت شد.
خاکی‌صدیق توضیح می‌دهد: همچنان که جلو می‌رفتیم بحث امتحان پایان ترم دانشجویان مطرح شد. این یک چالش بزرگ دیگری بود. اینجا هم گروه‌های مطالعاتی زیادی تشکیل شد و روی این مساله بررسی و تحقیق کردند و برخلاف برخی از مخالفت‌ها که نگران دقت و صحت آزمون‌ها بودند خوشبختانه دستورالعمل‌هایی تهیه و برای دانشگاه‌ها ارسال شد. البته بعضی دانشگاه‌ها خود اقدام به تهیه دستورالعمل کردند.
معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ادامه می‌دهد: برای نخستین بار شاهد برگزاری آزمون‌های الکترونیکی در کشور بودیم و با سطح قابل قبولی این مرحله را هم پشت سر گذاشتیم؛ گزارش جدی از تخلفات شرکت‌کنندگان نداشتیم، البته این به معنای مطلوبیت ۱۰۰ درصدی نیست.
این استاد دانشگاه در پایان تاکید می‌کند: سیاست کلی وزارت علوم این است که موضوع یادگیری الکترونیکی را حتی پس از کرونا ادامه دهد؛ امیدواریم این شیوه به یکی از روش‌های مستقر در آموزش عالی کشور تبدیل شود.